Ekipa novinara iz BiH, Sjeverne Makedonije, Albanije i sa Kosova je u proteklih nekoliko mjeseci istraživala problem divljih deponija na Zapadnom Balkanu. Problemi karakteristični za Bosnu i Hercegovinu prate i naše susjede, razlika je u nijansama. Projekat koji je realizovan u saradnji sa BIRN-om, rezultirao je izradom zajedničke Mape divljih deponija, koja je sastavni dio naše zajedničke priče objavljene na Portalu Balkan Insight.com i koju dijelimo sa čitaocima Zenita.

Arton je samo čuo priče o porodičnim piknicima i danima provedenim na pecanju na Bincevoj Moravi, rijeci koja protiče kroz Artonovo selo na istoku Kosova.

“Roditelji su mi često pričali kako su rijeku koristili za kupanje i pecanje”, rekao je Arton za BIRN, stojeći na obali Binačke Morave.

Sada nema ni ribara ni izletnika, umjesto toga rijeka je preplavljena plastičnim bocama i drugim otpadom, improvizovana i nelegalna deponija.

Takve lokacije narušavaju prirodne i međusobno povezane ljepote Kosova, Bosne i Hercegovine, Albanije i Sjeverne Makedonije, gdje vlasti u industrijskim razmjerima zatvaraju oči na neoprezno bacanje otpada i organizovano ‘divlje’ istresanje smeća kojim se uništava okoliš zagađujući podzemne vode i poljoprivredno zemljište i doprinosi emisiji metana.

Putem online upitnika, 152 ispitanika u četiri balkanske zemlje identifikovala su ukupno 120 divljih deponija.

One uključuju rijeku Drinu na granici Bosne i Srbije; slike ogromne ravnice otpada koja pluta na njenoj površini postale su viralne prošle godine, ali problemi su se stvarali decenijama.

Dejan Furtula iz višegradskog Eko centra rekao je da je oko 5.000 kubnih metara otpada zarobljeno u Drini na jednom mjestu kod improvizovane barijere od naftne buradi postavljene da zaštiti hidroelektrane na rijeci kod Višegrada.

“Otpad dolazi sa svih strana, a scena je uvijek ista”, rekao je Furtula za BIRN.

“Smeće ne bacaju građani Višegrada, već oni koji žive u gradovima uzvodno, u Rudom, Foči i Goraždu”, rekao je.

“Ljudi se osjećaju bespomoćno. Rijeka je zatrovana, što utiče na ribolov i onemogućava korištenje rijeke za turizam. To je poražavajuće.”

Prst krivnje uperen u vlasti

Istraživanje BIRN-a pokazalo je da velika većina ljudi ne vjeruje da vlasti u njihovoj zemlji čine dovoljno da se pozabave problemom divljih deponija; većina je svjesna prijetnje okolišu i vlastitom zdravlju, ali je vrlo malo njih spremno prijaviti nelegalna odlagališta vlastima.

Od 30 ispitanika u Albaniji, većina je rekla da zna za nelegalne deponije u blizini njihovih domova.

U nekim slučajevima, vlasti su direktno odgovorne: u Nedićima, u blizini Breze, 30-ak kilometara južno od bosanskohercegovačke prijestolnice Sarajeva, opština upravlja ogromnim odlagalištem otpada kao transfer stanicom na putu do regionalne deponije, iako za to nema dozvolu. Deponija zagađuje okolnu šumu i rijeku Stavnju i zadire u put R-444.

“Smeće se sa ove deponije povremeno odvozi, ali problem traje već 15 godina”, rekao je Mirnes Ajanović, vijećnik u susjednoj opštini Vareš i glasni kritičar deponije.

Zbog opetovanog kršenja zakona, opština Breza nije u mogućnosti da dobije dozvolu za izgradnju opštinske deponije, što dodatno otežava napore da se zatvori operacija u Nedićima.

U Albaniji je bila potrebna posvećenost aktivistkinje Majlinde Hoxhe da podstakne volontersko čišćenje planine Dajti, popularne šetnice sa pogledom na glavni grad Tiranu.

Hoxha i drugi volonteri očistili su najgora područja, gde je smeće bilo bačeno sa ivica puta i u potoke.

“Kontaktirala sam nekoliko relevantnih osoba [u Vladi i Opštini Tirana] 2022. i ponudila svoju pomoć da se volonterski angažujem u izradi strategije upravljanja otpadom, ali sam vidjela da nema interesa za saradnju”, rekla je Hoxha.

Samo 10 kilometara dalje u Priski, još jednu divlju deponiju prijavili su ispitanici BIRN-ove ankete. Obje lokacije su unutar granica Nacionalnog parka Dajti.

U periodu 2014.-2017., vlada premijera Edija Rame obećala je da će se pozabaviti problemom spalionica smeća, izgrađenih kroz niz ‘javno-privatnih partnerstava’ koja su postala ozloglašena po stepenu korupcije.

Ramin bivši ministar okoliša, Lefter Koka, osuđen je u septembru prošle godine na više od šest godina zatvora zbog optužbi za korupciju u vezi sa spalionicom otpada u Fieri, dok su mjesec dana ranije tužioci zapečatili kompaniju koja stoji iza izgradnje još jednog postrojenja za otpad u Tirani, rekavši da je ona bila paravan za dva odbjegla biznismena i da je njihovo korumpirano poslovanje koštalo porezne obveznike najmanje 100 miliona eura.

Potrebno je podići svijest

Sjeverna Makedonija ima 57 zvaničnih opštinskih deponija, ali samo jedna – Drisla, u blizini glavnog grada Skoplja – radi u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom; ostale ne ispunjavaju minimalne tehničke zahtjeve.

Bacanje smeća je široko rasprostranjeno, bilo na cestama ili u nacionalnim parkovima.

U svojoj pobjedničkoj kampanji za izbore 2021. godine, aktuelna gradonačelnica Skoplja, Danela Arsovska, obećala je da će očistiti deponije prijestonice za 82 dana “i revitalizovati područje u čistu, zelenu površinu”. Ali od tada nije bilo vidljivog poboljšanja.

Grupe civilnog društva kažu da veliki dio problema leži u nedostatku informacija; vlasti moraju učiniti više na podizanju svijesti javnosti, kažu oni.

“Zagađenje koje ljudi čine životnoj sredini, čineći je neuslovnom za život, uglavnom je posljedica nedostatka informacija i nemarnog i neodgovornog ponašanja ljudi”, rekla je Biljana Kostadinova iz skopske ekološke NVO, Zero Waste.

Nedostatak informacija odnosi se na „štetne posljedice nepravilnog odlaganja i tretmana otpada po zdravlje ljudi i kvalitet životne sredine, kao i u smislu saznanja koje usluge su građanima dostupne da to urade lako i pravilno“, rekla je Kostadinova za BIRN.

Prema Evropskoj agenciji za životnu sredinu, vrlo malo otpada koji nastaje u Sjevernoj Makedoniji se reciklira; regulacija upravljanja otpadom je u nadležnosti lokalnih zajednica, ali je od 2019. uslugama prikupljanja otpada obuhvaćeno svega 78 posto stanovništva.

Opseg problema je potcijenjen

Istočna kosovska opština Gjilan/Gnjilane prostire se na samo 525 kvadratnih kilometara, ali lokalne vlasti su identifikovale više od 50 nelegalnih deponija. Pravi broj je gotovo sigurno veći.

Opština je za BIRN saopštila da je zatvorila devet takvih deponija 2022. i 2023. godine.

U glavnom gradu Prištini, Opština je saopštila da je uklonila „više od 200 malih, nelegalnih deponija” unutar grada i na njegovim periferijama. Prošle godine je zatvoreno i pet velikih divljih deponija. Ostalo je pet velikih divljih deponija i dvije manje, rečeno je BIRN-u u Opštini.

Opština Ferizaj/Uroševac na istoku saopštila je da je identifikovala 15 takvih lokacija i da je postavila kamere na deponijama koje su zatvorili.

Aktivisti kažu da je problem daleko veći nego što sugerišu zvanični podaci.

“Često javni izvještaji ne uključuju sve lokacije deponija koje su identifikovali i prijavili volonteri, posebno one u udaljenim područjima i gdje se smeće baca u rijeke”, rekao je Luan Hasanaj, član ‘Let’s Do It Kosovo’, koja organizuje volonterska čišćenja.

Prema Hasanajevim riječima, na Kosovu, jednoj od najmanjih zemalja na Balkanu, postoji više od 1.000 divljih deponija, koje često pogađaju rijeke.

“Veliki broj divljih deponija na Kosovu pokazuje da upravljanje smećem ostaje veliki izazov ovdje”, rekao je Hasanaj za BIRN.

“Ključni problem je nedostatak kategorizacije divljih deponija… To otežava njihovo praćenje i tretman.”

Ministarstvo životne sredine, prostornog planiranja i infrastrukture Kosova nije odgovorilo na zahtjev za komentar.

Đorđe Stefanović, direktor Udruženja Dinarica u BiH, rekao je da je zagađenje rijeka posebno zabrinjavajuće.

“Iako propisi strogo zabranjuju odlaganje otpada u vodene tokove, otpad je u našim rijekama i potocima realnost i stalna pojava“, rekao je Stefanović za BIRN. “Ne govorimo o izolovanim incidentima.”

“Dovoljno je vidjeti otpad koji rijeke nose pri većim protocima ili količinu otpada koja je zapela za vegetaciju koja se nalazi neposredno uz vodotok.”

Izvor: ‘It’s Devastating’: BIRN Maps Illegal Landfills Blighting the Balkans | Balkan Insight

Ekipa novinara iz BiH, Sjeverne Makedonije, Albanije i sa Kosova je u proteklih nekoliko mjeseci istraživala problem divljih deponija na Zapadnom Balkanu. Problemi karakteristični za Bosnu i Hercegovinu prate i naše susjede, razlika je u nijansama. Projekat koji je realizovan u saradnji sa BIRN-om, rezultirao je izradom zajedničke Mape divljih deponija, koja je sastavni dio naše zajedničke priče objavljene na Portalu Balkan Insight.com i koju dijelimo sa čitaocima Zenita.

Arton je samo čuo priče o porodičnim piknicima i danima provedenim na pecanju na Bincevoj Moravi, rijeci koja protiče kroz Artonovo selo na istoku Kosova.

“Roditelji su mi često pričali kako su rijeku koristili za kupanje i pecanje”, rekao je Arton za BIRN, stojeći na obali Binačke Morave.

Sada nema ni ribara ni izletnika, umjesto toga rijeka je preplavljena plastičnim bocama i drugim otpadom, improvizovana i nelegalna deponija.

Takve lokacije narušavaju prirodne i međusobno povezane ljepote Kosova, Bosne i Hercegovine, Albanije i Sjeverne Makedonije, gdje vlasti u industrijskim razmjerima zatvaraju oči na neoprezno bacanje otpada i organizovano ‘divlje’ istresanje smeća kojim se uništava okoliš zagađujući podzemne vode i poljoprivredno zemljište i doprinosi emisiji metana.

Putem online upitnika, 152 ispitanika u četiri balkanske zemlje identifikovala su ukupno 120 divljih deponija.

One uključuju rijeku Drinu na granici Bosne i Srbije; slike ogromne ravnice otpada koja pluta na njenoj površini postale su viralne prošle godine, ali problemi su se stvarali decenijama.

Dejan Furtula iz višegradskog Eko centra rekao je da je oko 5.000 kubnih metara otpada zarobljeno u Drini na jednom mjestu kod improvizovane barijere od naftne buradi postavljene da zaštiti hidroelektrane na rijeci kod Višegrada.

“Otpad dolazi sa svih strana, a scena je uvijek ista”, rekao je Furtula za BIRN.

“Smeće ne bacaju građani Višegrada, već oni koji žive u gradovima uzvodno, u Rudom, Foči i Goraždu”, rekao je.

“Ljudi se osjećaju bespomoćno. Rijeka je zatrovana, što utiče na ribolov i onemogućava korištenje rijeke za turizam. To je poražavajuće.”

Prst krivnje uperen u vlasti

Istraživanje BIRN-a pokazalo je da velika većina ljudi ne vjeruje da vlasti u njihovoj zemlji čine dovoljno da se pozabave problemom divljih deponija; većina je svjesna prijetnje okolišu i vlastitom zdravlju, ali je vrlo malo njih spremno prijaviti nelegalna odlagališta vlastima.

Od 30 ispitanika u Albaniji, većina je rekla da zna za nelegalne deponije u blizini njihovih domova.

U nekim slučajevima, vlasti su direktno odgovorne: u Nedićima, u blizini Breze, 30-ak kilometara južno od bosanskohercegovačke prijestolnice Sarajeva, opština upravlja ogromnim odlagalištem otpada kao transfer stanicom na putu do regionalne deponije, iako za to nema dozvolu. Deponija zagađuje okolnu šumu i rijeku Stavnju i zadire u put R-444.

“Smeće se sa ove deponije povremeno odvozi, ali problem traje već 15 godina”, rekao je Mirnes Ajanović, vijećnik u susjednoj opštini Vareš i glasni kritičar deponije.

Zbog opetovanog kršenja zakona, opština Breza nije u mogućnosti da dobije dozvolu za izgradnju opštinske deponije, što dodatno otežava napore da se zatvori operacija u Nedićima.

U Albaniji je bila potrebna posvećenost aktivistkinje Majlinde Hoxhe da podstakne volontersko čišćenje planine Dajti, popularne šetnice sa pogledom na glavni grad Tiranu.

Hoxha i drugi volonteri očistili su najgora područja, gde je smeće bilo bačeno sa ivica puta i u potoke.

“Kontaktirala sam nekoliko relevantnih osoba [u Vladi i Opštini Tirana] 2022. i ponudila svoju pomoć da se volonterski angažujem u izradi strategije upravljanja otpadom, ali sam vidjela da nema interesa za saradnju”, rekla je Hoxha.

Samo 10 kilometara dalje u Priski, još jednu divlju deponiju prijavili su ispitanici BIRN-ove ankete. Obje lokacije su unutar granica Nacionalnog parka Dajti.

U periodu 2014.-2017., vlada premijera Edija Rame obećala je da će se pozabaviti problemom spalionica smeća, izgrađenih kroz niz ‘javno-privatnih partnerstava’ koja su postala ozloglašena po stepenu korupcije.

Ramin bivši ministar okoliša, Lefter Koka, osuđen je u septembru prošle godine na više od šest godina zatvora zbog optužbi za korupciju u vezi sa spalionicom otpada u Fieri, dok su mjesec dana ranije tužioci zapečatili kompaniju koja stoji iza izgradnje još jednog postrojenja za otpad u Tirani, rekavši da je ona bila paravan za dva odbjegla biznismena i da je njihovo korumpirano poslovanje koštalo porezne obveznike najmanje 100 miliona eura.

Potrebno je podići svijest

Sjeverna Makedonija ima 57 zvaničnih opštinskih deponija, ali samo jedna – Drisla, u blizini glavnog grada Skoplja – radi u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom; ostale ne ispunjavaju minimalne tehničke zahtjeve.

Bacanje smeća je široko rasprostranjeno, bilo na cestama ili u nacionalnim parkovima.

U svojoj pobjedničkoj kampanji za izbore 2021. godine, aktuelna gradonačelnica Skoplja, Danela Arsovska, obećala je da će očistiti deponije prijestonice za 82 dana “i revitalizovati područje u čistu, zelenu površinu”. Ali od tada nije bilo vidljivog poboljšanja.

Grupe civilnog društva kažu da veliki dio problema leži u nedostatku informacija; vlasti moraju učiniti više na podizanju svijesti javnosti, kažu oni.

“Zagađenje koje ljudi čine životnoj sredini, čineći je neuslovnom za život, uglavnom je posljedica nedostatka informacija i nemarnog i neodgovornog ponašanja ljudi”, rekla je Biljana Kostadinova iz skopske ekološke NVO, Zero Waste.

Nedostatak informacija odnosi se na „štetne posljedice nepravilnog odlaganja i tretmana otpada po zdravlje ljudi i kvalitet životne sredine, kao i u smislu saznanja koje usluge su građanima dostupne da to urade lako i pravilno“, rekla je Kostadinova za BIRN.

Prema Evropskoj agenciji za životnu sredinu, vrlo malo otpada koji nastaje u Sjevernoj Makedoniji se reciklira; regulacija upravljanja otpadom je u nadležnosti lokalnih zajednica, ali je od 2019. uslugama prikupljanja otpada obuhvaćeno svega 78 posto stanovništva.

Opseg problema je potcijenjen

Istočna kosovska opština Gjilan/Gnjilane prostire se na samo 525 kvadratnih kilometara, ali lokalne vlasti su identifikovale više od 50 nelegalnih deponija. Pravi broj je gotovo sigurno veći.

Opština je za BIRN saopštila da je zatvorila devet takvih deponija 2022. i 2023. godine.

U glavnom gradu Prištini, Opština je saopštila da je uklonila „više od 200 malih, nelegalnih deponija” unutar grada i na njegovim periferijama. Prošle godine je zatvoreno i pet velikih divljih deponija. Ostalo je pet velikih divljih deponija i dvije manje, rečeno je BIRN-u u Opštini.

Opština Ferizaj/Uroševac na istoku saopštila je da je identifikovala 15 takvih lokacija i da je postavila kamere na deponijama koje su zatvorili.

Aktivisti kažu da je problem daleko veći nego što sugerišu zvanični podaci.

“Često javni izvještaji ne uključuju sve lokacije deponija koje su identifikovali i prijavili volonteri, posebno one u udaljenim područjima i gdje se smeće baca u rijeke”, rekao je Luan Hasanaj, član ‘Let’s Do It Kosovo’, koja organizuje volonterska čišćenja.

Prema Hasanajevim riječima, na Kosovu, jednoj od najmanjih zemalja na Balkanu, postoji više od 1.000 divljih deponija, koje često pogađaju rijeke.

“Veliki broj divljih deponija na Kosovu pokazuje da upravljanje smećem ostaje veliki izazov ovdje”, rekao je Hasanaj za BIRN.

“Ključni problem je nedostatak kategorizacije divljih deponija… To otežava njihovo praćenje i tretman.”

Ministarstvo životne sredine, prostornog planiranja i infrastrukture Kosova nije odgovorilo na zahtjev za komentar.

Đorđe Stefanović, direktor Udruženja Dinarica u BiH, rekao je da je zagađenje rijeka posebno zabrinjavajuće.

“Iako propisi strogo zabranjuju odlaganje otpada u vodene tokove, otpad je u našim rijekama i potocima realnost i stalna pojava“, rekao je Stefanović za BIRN. “Ne govorimo o izolovanim incidentima.”

“Dovoljno je vidjeti otpad koji rijeke nose pri većim protocima ili količinu otpada koja je zapela za vegetaciju koja se nalazi neposredno uz vodotok.”

Izvor: ‘It’s Devastating’: BIRN Maps Illegal Landfills Blighting the Balkans | Balkan Insight