Pojavom pandemije koronavirusa, narušen je komfor življenja čovjeka u 21. vijeku. Odavno su savladane mnoge bolesti od koji se umiralo u prethodnim vijekovima. Dužina života produžena je u razvijenim državama na oko 80 godina, dok je ta granica samo prije 100-200 godina varirala između 50 i 60. godina. Pojavom otkrića parne mašine, kasnije motora sa unutrašnjim sagorjevanjem, te Teslinih radova u oblasti elektromagnetizma i uvođenje naizmjenične struje, svijet se tokom 20. vijeka brzo transformisao. Pojavom aviona početkom i Interneta krajem 20. vijeka, svijet se značajno smanjio, postao je dostupan, a ljudska civilizacija je ušla u period Globalizacije.
Danas, moguće je video pozivom uspostaviti komunikaciju sa ma kojom tačkom na zemlji i skoro pa doživjeti sagovornika kao da se nalazi na drugoj strani stola u istoj prostoriji. Za 20tak sati moguće je otputovati iz bilo koje u bilo koju drugu tačku na planeti.
Današnja civilizacija: buđenje
I onda početkom 2020. godine, svijet je stao. Desila se pandemija, 2020. godina je izmjenila i zaustavile sve ekonomske i društvene procese. Države su se zatvorile, a njihovi građani su se našli u izolaciji, provodeći sate u svojim domovima, i čekajući ishod nastale krize praktično nemoćni da uradite išta više od toga. Neprirodno stanje, koje nam kao individuama iz ovog vremena nije poznato iz dosadašnjeg iskustva, zasigurno je uticalo i na mentalno i na fizičko zdravlje, govoreći o tome u kontekstu nevezanim za zdravstveno pitanje samog koronavirusa. Gledajući dugo razdoblje postojanja ljudske civilizacije, kao da smo se na trenutak prevarili vjerujući da možemo pobijediti prirodu. Ni danas, a vjerovatno ni za stotine godina, ma koliko ljudski rod bude napredan, nikada neće nadjačati prirodne sile, pa čak ni u našem štetnom djelovanju po životnu sredinu. U svega par mjeseci globalnog karantina, usporavanja i zaustavljanja industrijske proizvodnje, putovanja automobilima i avionima, kao i naših aktivnosti uopšte, planeta se oporavlja brzinom, koju ni najveći optimisti nisu mogli pretpostaviti. Zato je teško vjerovati da ma koja tehnologija može nadjačati prirodni harmonijum i sklad. Antropocentričnost i uvjerenost čovjeka u njegovu posebnost i nadmoć, ponovo nas je dovela u zabludu zbog koje smo donijeli i cijeli niz pogrešnih procjena i odluka.
Kada sve ovo prođe, sagledavaće se negativni efekti po planetu i globalnu populaciju u mnogo aspekata, počevši od gubitka iluzije u nepobjedivost modernog svijeta u sudaru sa prirodom i svjesnosti naše nemoći, do ekonomske štete koja će biti vidljiva u skoro svakoj zemlji na svijetu, uključujući i one najrazvijenije. Recesija, a vjerovatno i ekonomska depresija, biće zasiguran ishod ove situacije.
Psihičke krize i rađanje paranoičnih ideja obuhvaćenih teorijama zavjere, idejama o smišljenoj pandemiji za uspostavljanje novog svjetskog poretka, čipovanje putem vakcina, sistema za praćenje, prirodna su posljedica straha od nepoznatog i po tome ni ovaj vijek nije ništa promjenio.
Antički Grci su vatru pripisivali bijesu boga Zeusa koji je gromovima sa Olimpa palio okolne šume. Mnoge druge zablude, ljudska civilizacija objašnjavala je religijskim pričama, pa je Evropa u srednjem vijeku bila opasno mjesto za život naučnicima i ljudima koji su tragali za argumentovanom istinom. Galilejove ideje o Zemlji koja nije ravna i koja se vrti oko Sunca – a ne obratno kako je tada pripovjedano, skoro su ga koštale života. Danas znamo da Zemlja nije ravna ploča, mada i do danas postoje malobrojne zajednice koje ne prihvataju ideju o Zemlji kao loptastom nebeskom tijelu.
U kontekstu već izrečenog, rodile su se teorije zavjere i povezanosti pete generacije mobilnih mreža – 5G sa pojavom koronavirusa, sa masovnim zračenjem ljudi štetnim elektromagnetnim talasima sa ciljem da se globalnoj populaciji nametne nerazuman strah od tehnologije, a neki su otišli i korak dalje pa se priča o globalnom praćenju i narušavanju privatnosti kombinovano sa „pripremljenim čipovanjem cjelokupne svjetske populacije najavljenom vakcinom protiv koronavirusa“. Autor ovog teksta i video predavanja, kao neko ko je aktivno radio na razvoju 5G mobilnih mreža, smatrao je da je moralno i etički ponuditi argumentovan pregled osnovnih informacija o elektromagnetnim poljima, njegovim fizičkim osobinama i veličinama koje ga opisuju, te ih provesti širu publiku kroz niz primjera koje su razumljive populaciji od 7 do 77 i različitog obrazovanja i usmjerenja.
Kako nauka sagledava probleme?
Nauka je bazirana na naučnim metodama, koje iako imaju svoje zajedničke postulate, istovremeno svaka oblast istraživanja donosi i svoje specifične pristupe. Ono što je zajedničko i prirodnim i društvenim naukama, pa i inženjerskim naukama, je činjenica da se problem uvijek formuliše kratko i precizno, sa relativno malo rečenica, u formi koja se naziva hipoteza. Nadalje, izučava se dostupna literatura iz priznatih naučnih baza, koje sadrže milione do sada objavljenih radova i naučnih rezultata, anonimno strogo recenziranih od drugih relevatnih naučnika iz te stručne zajednice, tako je kriterij filtriranja značajno visok. U cjelini takvih naučnih baza ima mnogo, uglavnom nekolicina za svaku granu nauke. Elektro-inženjerska naučna i stručna zajednica uglavnom se oslanja na znanja iz naučnih članaka, žurnala i udžbenika, kroz naučne baze i izdavaštvo IEEE, Elsevier, Scopus, Springer, Wiley, MIT Press, Stanford univerziteta i drugih. Konačni rezultat naučnog istraživanja može biti samo binaran: ili je hipoteza tačna ili nije tačna.
I pored toga što se na Internetu može pronaći značajan broj onih koji tvrde da su 5G sistemi štetni, apsolutna većina tih članaka, YouTube video intervjua, pa čak i formiranih kvazi-naučnih zajednica okupljenih oko ideje da promovišu veoma slabe dokaze i špekulacije na temu 5G mreža i njihovog uticaja na zdravlje, ne može pobjeći utisku da su motivi većine zagovornika uglavnom vezani za potrebu lične promocije i potrage za “svojih 5 minuta slave” nezadovoljni svojim dosadašnjim rezultatima u karijeri. Period, kada je cijela planeta u strahu od novog virusa, za takve je idealan momenat da odigraju na emociju i ponude „mesijsko spasenje čovječanstvu“ od zavjera smišljenih „sa vrha“, ma šta to značilo.
Ono što moramo znati, nauka ne donosi zaključke na osnovu peticija, teorija zavjere ili političkih pritisaka, već samo po kriteriju neosporivih i višestruko potvrđenih dokaza u situacijama koje su ponovljive, koristeći se time i analitičkim matematičkim metodama, eksperimentom ili kompjuterskim simulacijama. Iako ima iznimaka kao što „u svakom žitu ima kukolja“, ne smije se zaboraviti da je naučna zajednica vrlo zatvoren krug osobenih ljudi zaljubljenih u svoj posao i koji strastveno rade na doprinosu napretku civilizacije, u čiju korist se uvjeravamo svaki dan, manje ili više svjesni toga.
Šta je elektromagentni talas i gdje je tu 5G?
Elektromagnetne sile su jedne od četiri tipa prirodnih sila, te zajedno sa gravitacionom, slabom nuklearnom i jakom nuklearnom silom, održavaju cijelu prirodu i sve oko nas i u kosmosu na posebne načine. Svaka od tih sila ima neke fizičke sićušne čestice, koje prenose uticaj tih sila na daljinu, pa u tom smislu elektromagnetne (u daljem tekstu kratko: EM) sile, polja koja iz njih proizilaze i talase koji se šire prostorom, nošeni su česticom koju nazivamo foton. Fotoni prenose elektomagnetnu energiju sa jednom mjesta na drugi, a nama je svakako najpoznatija sunčeva energija, koja ima prirodu EM talasa, a koju mi doživljavamo kroz svjetlost – vidljivi dio EM zračenja i toplotu koja održava život na Zemlji. Osim prirodnih EM zračenja, ljudi su tehnološkim napretkom naučili kako da koriste EM talase za rješavanje svojih svakodnevnih izazova. Tako je nedugo nakon Teslinih eksperimenata o prenosu elektične energije bežičnim putem putem emisije EM talasa, italijanski inženjer Markoni ranih 1920-tih godina uspješno koristi iste EM talase za prijenos govora, i tada se rađaju bežične telekomunikacije. Njihovo teorijsko utemeljenje trajalo je još koju deceniju, Drugi svjetski rat. i primjena radara za detekciju neprijateljske avijacije su ubrzali proces. Možemo reći da su fundamenti zaokruženi početkom 1950-tih godina, odmah iza završetka globalnog sukoba.
Svaki bežični signal, koji se danas koristi u svakodnevnici počevši od WiFi, Bluetooth, mobilnih mreža od 1G do 4G kao i svi drugi, po svojoj prirodi su elektromagnetni talas, a međusobno se razliku po nekim od parametara, kao što su frekvencija, snaga, gustoća snage, usmjerenost zračenja u prostoru, polarizacija i još neki. Svaki od tih parametara određuje neku posebnost EM talasa, pa je to najbolje iskazati kroz par jednostavnih primjera.
U smislu posebnosti, neke frekvencije mogu u većoj mjeri imati interakciju sa materijom u okolnom prostoru. Ako EM talas ima frekvenciju identičnu sopstvenoj frekvenciji kojom oscilira neki atom ili molekula, onda taj atom ili molekula može da maksimalno upije energiju tog polja kao idealan prijemnik, i da njegovu energiju doda svojoj, povećavajući amplitudu svog oscilovanja – koliko se pomjera u prostoru u odnosu na neku centralnu tačku, oko koje osciluje. To uglavnom ima za rezultat povećanje temperature materije, odnosno izaziva toplotni efekat. Primjer ove aplikacije je mikrotalasna pećnica, koja rezonantnoj frekvenciji vode izlaže hranu i tečnosti, i izazivajući efekat rezonance vode zagrijava i suvu materiju koja je u kontaktu sa vodom. Zbog toga, se nakon svega minut ili dva, hrana ili tečnost u mikrotalasnoj pećnici može značajno zagrijati.
Ako EM talas ozrači materiju ma kojom drugom frekvencijom osim rezonantne, utoliko ta materija nije prijemnik, a slabljenje tih efekata proporcionalno je koliko se frekvencija EM talasa razlikuje od rezonantne frekvencije te materije. Zato, ako frekvencija kojom je izloženo živo tkivo, pa i ljudi, nije rezonantna za minerale i ono od čega se živo tkivo sastoji, onda ono nije ni prijemnik za te frekvencije i praktično ih odbija od sebe. Apsorpcija odnosno upijanje te energije je minimalno i sa aspekta zdravlja beznačajno.
Frekvencija isto tako može odigrati negativnu ulogu na zdravlje, ako je foton koji ima određenu frekvenciju takav da može da izazove fotoelektrični efekat i jonizuje atome ili molekule, a samim time može oštetiti DNK čovjeka ili drugih živih organizama. Zbog toga, sva EM zračenja se sa aspekta efekata na zdravlje dijele se na nejonizujuća i jonizujuća zračenja. Cjelokupna EM zračenja, koja su u primjeni u telekomunikacijama, su duboko u zoni nejonizujućeg zračenja. U nejonizujuća zračenja spada i vidljiva svjetlost. Prvi tip EM zračenja koje spada u jonizujuća je UV – ultravioletna (ultraljubičsta) zračenja, koja nisu vidljiva ljudskom oku, ali praktično sam Sunce zajedno sa svjetlošću zrači i UV zrakama. Priroda je život na Zemlji zaštita od UV zraka ozonskim omotačem sastavljenim od molekula zona O3 koje upijaju skoro cjelokupno UV zračenje. Klimatske promjene, uzrokovane djelovanjem čovjeka, uzrok su nastanka ozonskih rupa, jer se treća molekula kiseonika „rado“ veže za CO karbon-monoksid, stvarajući stabilni spoj karbon-dioksida CO2, a istovremeno ostavljajući život na Zemlji nezaštićenim od UV zračenja.
Energija samog EM talasa može odigrati ulogu u smislu efekata na živo tkivo, na način da se prema dostupnim međunarodnim standardima za zaštitu zdravlja od efekata nejonizujućeg zračenja, kao što su ICINIRP 2020, IEEE C.95 i ITU K.83, mjeri energija ili snaga zračenja po 1 kg težine živog tkiva u toku 24 sata izloženosti. Granice, koje su postavljene i koje su obavezne da se poštuju ne samo u oblasti telekomunikacija nego elektroenergetskih sistema i svih drugih izvora nejonizujućeg zračenja, ekstremno su stroge i uglavnom 100-1000 puta ispod granice, gdje postoji bojazan za zdravlje.
Za kraj, da bi se najbolje ilustrovala pozicija 5G signala i jasna činjenica o njegovoj bezopasnosti, pogodno je uporediti fizičke osobine 5G EM zračenja sa sunčevim svjetlosnim zračenjem, kojem smo izloženi. Sunce zrači prosječnu gustoću snage od reda veličine 1000 W/m2 na površini Zemlje, dok 5G, ili postojeći 4G, maksimalno zrači snagu reda veličine 1 W/m2, što je praktično 1000 puta manje izlaganje po objekte na površini, uključujući i žive organizme. Nadalje, u Evropi je za primjene za 5G predviđena najviša frekvencija u opsegu 24,5-27,5 GHz, dok vidljiva svjetlost zrači frekevencija od 240.000 – 700.000 GHz (zavisno od boje vidljivog dijela spektra svjelosti), odnosno 10.000 puta većom frekvencijom od one koju je današnja tehnologija u stanju da kreira vještački. Skoro da je uvredljivo usporediti našu sićušnost spram snage prirode i njenih procesa, a podsjetimo se da sunčeva svjetlost znači život i razlog je postojanja fotosinteze u biljkama, što dalje uspostavlja cijeli lanac koji održava život na Zemlji mogućim. Bez svjetlosti i EM zračenja, život na Zemlji bi nestao za nekoliko sedmica.
Ovaj članak, kao i sam video predavanja, nisu naučnog tipa, nego više zabavnog i informativnog tipa, isprepleten primjerima i činjenicama, gdje je autor želio da motiviše čitaoce da samostalno potraže odgovore i razmisle o svemu iznesenom, a da istovremeno sve navedeno bude jasno i razumljivo svima i bez prethodnih predznanja u oblasti fizike ili telekomunikacija.
Za sva dodatna pojašnjenja, nakon što se odgleda i video predavanja, autor poziva zainteresovane da slobodno postave pitanja u vezi sa navedenom temom. Znanjem protiv straha!
Ko je Aleksandar Mastilović?
Aleksandar Mastilović je trenutno zaposlen na mjestu stručnog savjetnika Generalnog direktora Regulatorne agencije za komunikacije BiH, od decembra 2017.godine. Aleksandar se vratio u BiH kao dio inicijative Generalnog direktora RAK za formiranje snažne ekspertske grupe sa međunarodnim iskustvom, da bi se ubrzali procesi digitalizacije društva i podržali projekti implementacije 4G, digitalizacije televizije kao i druge aktivnosti u ovoj oblasti.
Aleksandar je član upravnih organa najveće profesionalne organizacije na svijetu: IEEE (The Institute of Electrical and Electronics Engineers), međunarodnog udruženja elektroinženjera sa preko 600.000 članova, gdje je trenutno angažovan u sljedećim upravnim tijelima: IEEE Publications Services and Products Board, IEEE Young Professionals Committee, IEEE Platform Guidance Group, IEEE Internet of Things Standards Steering Committee. Kroz ove aktivnosti, Aleksandar je aktivan u promociji pametnih tehnologija i korištenja istih za unaprijeđenje kvalitete života, uz veliko međunarodno iskustvo u oblasti tehnike i tehnologije, biznisa i obrazovanja. Autor je 9 radova na međunarodnim konferencijama IEEE. Aleksandar je dobitnih nagrade za Top 30 najboljih doktorskih studenata od IEEE Communications Society u 2015.godini. Učestvovao je u pripremi globalnog trend članka, kao član 19-članog ekspertskog tima u Filadelfiji u SAD, na temu Vještačke inteligencije i mašinskog učenja sa primjenama u sajber-bezbjednosti koji je objavljen u aprilu 2018.godine (https://www.ieee.org/about/industry/confluence/feedback.html ).
Istraživački rad je fokusiran na mobilne celularne mreže 4. i 5. generacije, sa aspekta aplikacija za Internet of Things i pametne servise. Posebno je aktivan u oblasti pametnih gradova. Osim toga, Aleksandar je radio naučne istraživanja u oblasti kompjuterskih mreža i sajber-bezbjednosti, primjenjene matematike i kriptografije.
Aleksandar je glavni inženjer i projektant prvog potpuno operativnog servisa Pametnog grada u regiji Zapadnog Balkana, realizovan u Gradu Istočno Sarajevo u sklopu EU Interreg MED projekta Esmartcity.
Aleksandar je pozivni predavač njemačke fondacije Friedrich Naumann za teme pametnih tehnologija, pametnih gradova i ko-osnivač Smart Cities Education Initiative in Western Balkans.
Aleksandar je živio u Zenici do 2002. godine i bio učenik Prve gimnazije Zenica. Diplomirao 2009. i magistrirao 2016. godine na Univerzitetu u Sarajevu, na Elektrotehničkom fakultetu. U period od 2009. do 2014. godine bio zaposlen na Univerzitetu u Sarajevu, Elektrotehnički fakultet, Odsjek za telekomunikacije kao nastavni asistent i naučni saradnik. U 2014.godini dobitnik je prestižne EU Marie Curie stipendije za doktorska istraživanja i pridružuje se EU FP7 projektu ADVANTAGE kod jednog od partnera Univerzitet u Novom Sadu, Fakultet tehničkih nauka, gdje je radio na oblasti unaprijeđenja dizajna arhitekture za 5G celularne sisteme sa fokusom na optimizaciju uplink komunikacije i kontrolu snaga u Small Cells (malim ćelijama) i nekoordinisanom slučajnom pristupu mediju za masivne i kritične mašinske komunikacije M2M.
Aleksandar je kroz svoj akademski rad posjetio HTW Aalen u Njemačkoj u 2007.godini, kao stipendista Baden-Wurtemmberg fondacije, te Rutgers univerzitet u New Jersey u SAD i Univerzitet u Sidneju i La Trobe univerzitet u Melburnu u Australiji u 2017.godini.
Pratite nas i na Twitteru, Facebooku i Instagramu.
